ÖZLEŞMEDEN HİSSELLEŞTİRMEYE

Türkiye gençler futbol şampiyonluğunu belirleyecek bir maç oynanıyor. Ahmet'in oynadığı takım 1-0 mağlup durumda ve takımı penaltı vuruşu kazanıyor. Eğer Ahmet bu penaltı vuruşunu gole çevirirse beraberlik kazanılacak ve maç uzatmaya gidecek. Bütün taraftarların, teknik direktörün, antrenörün, arkadaşlarının ve ailesinin beklentileri ahmet'in bu penaltıyı gole çevirmesi yönünde. Herkes Ahmet'i dikkat ve heyecanla izliyor. Ahmet'e takım arkadaşları ve antrenörü ''sakin ol'' öğütlerinde bulunuyor. Ahmet'in kaygı düzeyi iyice yükseliyor. Ahmet heyecanlanıyor ve aklında olumsuz düşünceler dolaşmaya başlıyor. Ahmet topa doğru geliyor, vuruşunu yapıyor ve topu üst direğin üzerinden dışarıya gönderiyor. Şampiyonluğun kaçması nedeniyle Ahmet'te dahil olmak üzere herkes yıkılmış ve üzgün davranışlar sergiliyor. Ahmet'in antrenörü daha sonraki antrenmanlarda Ahmet'e bol bol penaltı vuruşu yapması için çalışmalar düzenliyor ve Ahmet'in penaltı vuruşu becerisinin böylelikle gelişeceğini planlıyor. Ahmet daha sonraki futbol yaşantısında da önemli durumlarda penaltı atışı yapmaktan kaçınıyor. Teknik direktör ve antrenör, fazladan yapılan fiziksel çalışmalarla sorunun çözüleceğini ve Ahmet'in bir daha aynı durumlarda penaltı vuruşlarını gole çevirebileceğini düşünerek hareket ediyorlar. Aynı buna benzer spor dünyasında yaşanılan birçok olayları yazmak mümkündür. Çok baskılı koşullarda yıldız futbolculardan, Maradona veya Baggio'nun bile penaltı vuruşunu dışarıya gönderebileceği herkes tarafından bilinir. Futbolda kale ağzından, boş kaleye gollerin kaçırıldığını görmek çok nadir değildir.

PSİKOLOJİK BECERİ ANTRENMANLARININ BİLGİSEL TEMELLERİ

PBA hakkında elde edilen bilgiler şu iki önemli alandan gelmektedir:

1) Elit düzeyde sporcularla yapılan araştırmalar,

2) Antrenörlerin ve sporcuların deneyimlerinden elde edilen sonuçlar.

1) ELİT SPORCULARLA YAPILAN ARAŞTIRMALAR

PBA ile ilgili yapılan araştırmalarda başarılı ve başarısız olan sporcular karşılaştırılmıştır. Araştırma sonuçları başarılı sporcuların daha iyi konsantrasyona, daha yüksek güvene, daha konu oryantasyonlu düşüncelere sahip olduklarına ve daha düşük düzeyde kaygı taşıdıklarına ışık tutmuştur. Araştırmalar ayrıca, başarılı sporcuların daha çok olumlu düşünceler taşıdıklarına ve başarıyı imgelemede daha çok olumlu imgeleme kullandıklarına dikkati çekmektedirler.

2) SPORCULARIN VE ANTRENÖRLERİN DENEYİMLERİ

Olimpik düzeyde antrenörler ve sporcularla yapılan araştırmalar gevşeme çalışmalarının, dikkat ve konsantrasyon antrenmanlarının, stres yönetiminin ve kendi kendine konuşma stratejilerinin çok önemli olduğunu göstermektedir. Birçok olimpik düzeyde başarılı sporcular yarışma plan ve programları geliştirmekte, performans değerlendirmeleri yapmakta, rahatsız edici ve stres bindirici faktörlere karşı kendilerini öncelikli olarak hazırlamaktadırlar. Bu sporcular önceden hazırlanılan plan ve programlara uyarak olumsuzluklar ve performans tıkanmaları ile baş etmektedirler. Başarılı olan olimpik düzeyde sporcular, daha az başarılı olanlara göre PBA çalışmalarına daha çok yer vermektedirler. Bu sporcular sürekli günlük antrenman hedefleri belirlemektedirler, yaşamsal koşullara benzer çalışma ortamları yaratmaktadırlar, dikkatlerini yönetmede, olumlu sonuçları zihinlerinde canlandırmada imgeleme çalışmalarından yararlanmaktadırlar.

BAŞARILI SPORCULARIN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

a) Yarışma planları geliştirme

b) Günlük antrenman hedefleri belirleme

c) Yarışmaya benzer koşullarda çalışma

d) Kendine yüksek güven

e) Konu oryantasyonlu düşünceler

f) Olumlu imgeleme

g) olumlu imgeleme

ğ) Planlamayla engellerin üstesinden gelme

Uygulanacak PBA sporcuların gereksinmelerine, sporun istemlerine, sporcuların yönelimleri ve deneyimlerine, yaşamsal durum üzerinde etkili olacak kişisel diğer bazı faktörlere bağlı olmaktadır.

PSİKOLOJİK BECERİ ANTRENMANLARININ ETKİLİLİĞİ

PBA'nın ne derecede etkili olduğu yarışmasal ortamlarda yapılan birçok araştırmalarda desteklenmiştir. Bu araştırmalarda aşağıda açıklanan şu problemlerle karşılaşılmaktadır:

a) Yarışmasal koşulların yeterli ölçülerde kontrolünü sağlamak,

b) Maddi güçlüklerle mücadele etmek,

c) Uzun süren, zaman alıcı koşullarda çalışmak,

d) Antrenörlerin istekliliği, işbirliği yapma arzusu,

e) Sporcuların istekliliği, işbirliği yapma arzusu.

Greenspan ve Feltz (1989), Vealy (1994)' ün yapmış oldukları bir dizi araştırmalar PBA'nın değişik bir çok sporlarda başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir. Yarış sporlarında uygulanan öğretimsel temelli PBA ve kullanılan Bilişsel Davranışsal Müdahalede Bulunma Stratejileri oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. PBA'nın etkililiğini daha iyi açıklayabilmek için elit sporcularla, genç sporcularla, amatör ve profesyonel düzeyde sporlara katılan daha çok kontrollü araştırmaların yapılmasına gereksinim vardır. Ülkemizde PBA ile ilgili yapılan araştırmalar ise hemen hemen hiç yok denilecek durumdadır. Hatta bu kavramın ne anlam taşıdığı ve sportif performanstaki yeri bile tam anlaşılmış değildir.

PSİKOLOJİK BECERİ ANTRENMANLARI KİM TARAFINDAN YÖNETİLMELİDİR?

İdeal olarak PBA, gerekli diplomalara sahip olan spor ve egzersiz psikolojisi danışmanı tarafından planlanmalı, uygulanmalı ve takip edilmelidir. Üst düzeyde yarışmalar , karşılaşmalar olmadığında spor ve egzersiz psikolojisi danışmanlarından yararlanma fazla söz konusu olmamaktadır. Spor ve egzersiz psikolojisi danışmanı programı kurar, uygulamaları başlatır ve periyodik olarak takiplerde bulunur yada spor ve egzersiz psikolojisi danışmanı antrenörlere gerekli bilgileri vererek ve uygulamaları yaptırarak sporcularına bunları öğretmelerine yardımcı olur.

PSİKOLOJİK BECERİ ANTRENMANLARI NEZAMAN UYGULANMALIDIR?

PBA'nın geçiş döneminde veya hazırlık döneminde harekete geçirilerek uygulanması daha yararlı sonuçlar vermektedir. Çünkü bu dönemde sporcular zaman ve kazanma baskılarının olumsuz etkilerinde kalmazlar. Bazı sporcular, yeni psikolojik becerilerinin kazanılması ve yarışmasal koşullara yerleştirilerek uygulanması için birkaç aydan bir yıla varan zamana gereksinim olduğunu belirtmektedirler. Eğitim-Öğretim devamlı bir süreçtir. Psikolojik çalışmalar fiziksel çalışmaların içine yerleştirilmeli ve bunlar zamanla bütünleştirilmelidir. Bazen antrenörler ve sporcular karşılaşma dönemi içerisinde PBA için istemde bulunmaktadırlar. Bunun bir nedeni, takımın ve sporcuların sürekli kötü gitmesi ve son çare olarak da spor psikoloğu ve PBA'nın hemen buna çözüm olacağının düşünülmesidir. Antrenörler ve sporcular çözüm bulmada çaresizlik yaşadıklarında bu şekilde yardım almak akıllarına gelmektedir. Böyle durumlarda PBA nadiren sonuç vermektedir. Bir yüksek atlayıcı, bir uzun atlayıcı karşılaşmaya birkaç gün kala atlayış tekniği üzerinde önemli etkilerde bulunamaz. Bir vasat futbol oyuncusu karşılaşmadan hemen önce kullandığı zihinsel çalışmayla karşılaşmada harikalar yaratamaz. PBA kondisyonel, teknik, taktik, antrenmanlar gibi bir süreci gerektiren uygulamalardır. En azından 3-5 hafta veya ayı gerektiren programlar ve uygulamalar şarttır. Sporcular ve antrenörler psikolojik becerilerin hemen bir gecede sonuç vereceğini beklememelidirler.

KAYNAKLAR

1) Konter, E (1998). Sporda Psikolojik Hazırlığın Teori ve Pratiği, Bağırgan Yayınevi: Ankara.